-1-4-6-رابطه ذهن آگاهی با مراقبه
اصطلاح «ذهن آگاهی» و «مراقبه ی ذهن آگاهی» غالباً به جای یکدیگر به کار میروند که بخشی از ابهامات به عدم وجود تعریف عملیاتی از ذهن آگاهی برمیگردد، زیرا برخی آن را به
عنوان یک شیوه یا تکنیک[1] و برخی به عنوان یک فرایند[2] تعریف میکنند. مراقبهی ذهنآگاهی اشاره به ساتیپاتاناویپاسانا[3]، مراقبه آگاهی مراقبه بینشی[4]دارد که از ریشههای مشابهی در ذهنآگاهی مربوط به بودیسم ماهایانا برخوردارند. با این وجود، ذهنآگاهی متمایز از مراقبه ذهنآگاهی میباشد؛ زیرا مراقبهی ذهنآگاهی، شیوهای است که بر مشاهدهی مستقل لحظه حاضر در زمینه موضوعاتی که دائماً تغییر میکنند تأکید دارد. مراقبهی ذهنآگاهی شامل ایجاد خودمشاهدهگری[5] میشود که زمان خاصی را به تمرین منظم ذهنآگاهی اختصاص میدهد (رابینز[6]،2002). در طول مراقبهی ذهنآگاهی، فرد به تنفس و حالات بدنی خود توجه نموده و نسبت به کلیهی رویدادها، نگرش پذیرشی اتخاذ میکند (برسلین، زاک و مکماین،2002).
بنابراین مراقبهی ذهنآگاهی، شیوه یا تکنیکی است که میتواند باعث افزایش حالت روانشناختی موسوم به «ذهنآگاهی» شود. ذهنآگاهی نیز به دلیل دیدگاه خاصی که نسبت به ماهیت توجه و انحراف حواس دارد با رویکردهای مراقبهای تمرکزمحور (مانند مراقبه فراتجربی، مراقبه آرامسازی، راج یوگی[7]، مراقبه ساماتا[8]) هم جهت است، با آنکه رویکردهای تمرکزمحور در بودیسم تراوادا ریشه دارند (کارداسیوتو،2005).
افرادی که در مراقبهی تمرکزمحور درگیر میشوند، توجه خود را به یک محرک واحد متمرکز میدارند و چنانچه انحرافی در توجهشان رخ دهد دوباره آن را بر محرک مربوطه متمرکز میسازند. این رویکردها، تمرینهای «اجباری» نامیده شدهاند. برعکس در تمرین ذهنآگاهی، فرد به دامنه ای از محرکات بیرونی یا درونی توجه نموده و از آنها آگاهی حاصل مینماید (بائر،2003) و نسبت به انحراف حواسی که پیش میآید نگرش پذیرشگرانه اتخاذ میکند (برسلین و همکاران،2002).
شواهدی دال بر متفاوت بودن فرایندهای تمرکزمحور و ذهنآگاهیمحور موجود میباشد؛ مثلاً کسانی که به تمرین ذهنآگاهی میپردازند به لحاظ توانایی توجه کردن در زمان حضور محرک غیرشرطی بهتر عمل میکنند. بنابراین در حالیکه مراقبه تمرکزمحور بر کنترل کانون توجه تأکید دارد، رویکرد ذهنآگاهی درصدد ارتقاء دامنه آگاهی می باشد.
[1] – Method or technique
[2] – Process
[3] – Satipatana vipassana
[4] – Insight meditation
[5] – Watcher self
[6] – Robins
[7] – Roj yogi
[8] – Samatha meditation
