برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 45

اشتر گربه(چیزهای نامتناسب با هم)
دور تسبیح-بسیار و بی شمار

پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی
جزغاله شدن-سخت سوختن-زغال شدن

تا خرخره زیر قرض بودن-وام بسیار داشتن

چو انداختن-شایعه پراکندن

چگور پگوری-خوشگل-جذاب

 

زیر نافی-هدیه ای که برای بریدن ناف نوزاد به قابله می دهند

آواز دهل(چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است، نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد)

خام عقلی-حماقت-دیوانگی

 

چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد

تگری-بسیار خنگ-یخچالی

 

خوش غیرتی-زیاده غیرت نشان دادن-به طنز یعنی بی غیرتی کردن
خانوار-مجموع اعضای یک خانواده
ادا اطوار(پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه)

جا-رختخواب-بستر

به عرصه رسیدن-به سن پختگی رسیدن-بزرگ شدن

حَرَج-مسئولیت-تکلیف

دم به ساعت-هر ساعت-هر لحظه
خوار و ضعیف-نحیف-ناتوان

دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن

 

دو پا داشتن، دو پا هم قرض کردن-به چابکی گریختن
راست آمدن-درست درآمدن حدس و پیش بینی

 

 
بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است

پیشکار-رییس دارایی شهر یا استان

آبدست-ماهر-استاد

دیوان بلخ-جای بی انصافی و ستم رانی

چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا

جِر زدن-دبه درآوردن-گردن نگرفتن-تقلب کردن در بازی
خرج برداشتن-پول لازم داشتن

چُغُل-سخن چین
 

 
 

از خیر چیزی گذشتن(از چیزی صرفنظر کردن)
پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود

تحصیل کرده-درس خوانده

 

 

ذباله دانی-هر مکان کثیف-بی نظم و بی ارزش

د ِهه !-کلمه ای برای پرسش به معنی چرا چنین می کنی؟ چرا چنین می گویی؟ یا برای بیان اعتراض به کاری

چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد

 

آب شدن قند توی دل(لذت بسیار بردن)

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم

خوشی زیر دل کسی زدن-به بخت خود پشت کردن-موقعیت خوب را با ندانم کاری از دست دادن

چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری

ترتیب کسی را دادن-کسی را تنبیه کردن-به حساب کسی رسیدن

 

 

ژلاتین-ماده ای لزج و چسبنده که آن را از گلیسیرین و قند و آب و آمونیاک می سازند
تخت پایی-صاف بودن کف پا

پُک زدن-هر بار کشیدن سیکار و چپق و از این قبیل با نفس عمیق
زنده بیوه-زنی که شوهرش بدون آن که او را طلاق داده باشد-او را ترک کرده است

زردمبو-آدم ضعیف و کم خون-دارای رنگ و روی زرد

پشکل-سرگین حیوانات اهلی

خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت

چهار چوب-محدوده-قاب

اهل نشست(تارک دنیا، گوشه‌نشین)

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

دماغ-حال و حوصله-رغبت-علاقه-کبر و خودپسندی-مُف-خلط بینی

خوار و حقیر-بی اعتبار-بی ارزش-ناچیز

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

آب اندام(زیبا تن و خوش‌رو)
آتشخوار-ظالم-حرام‌خوار

 
چشم شور-آن که چشم زخم زند
پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

تنوری-پخته شده در تنور

الفرار-گریز-بگریز !

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

ادا اصول-ادا اطوار

دم بازی-چاپلوسی-تملق

تخت کردن-هموار کردن-پر کردن-کامل کردن

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

خیط شدن-نگا. خیت شدن

خِر به خِر گرفتن-گلاویز شدن

آتشِ بسته(طلا)

دست چین-گزیده-منتخب

چوب شدن-ساکت و بی حرکت شدن-از ترس یا تعجب بر جای ماندن

پیچیدن به پر و پای کسی-با کسی بد رفتاری کردن-به کسی سخت گیری کردن

دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن

 

 

 

خوش انصاف-با انصاف-منصف
پی نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر خود باز کردن
در معامله را گذاشتن-در قال را گذاشتن

 

تو روی کسی ایستادن-شرم و حیا را کنار گذاشتن و با کسی مخالفت کردن

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن

حال و حوصله-نگا. حال و احوال

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

پشت سر کسی ایستادن-از کسی پشتیبانی کردن

پیله کردن دندان-ورم کردن لثه
از بر بودن-مطلبی را در حافظه داشتن
آسمان تا زمین-تفاوت بسیار

خیس کرده-تر کرده-در آب قرار داده

 

حساب و کتاب از دست کسی خارج شدن-اداره و نظم امور از دست کسی در رفتن

زیر سر گذاشتن-زیر سر داشتن

پولکی بودن-عادت داشتن به گرفتن رشوه-بدون پول کاری را انجام ندادن
از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

حق و حساب-باج سبیل-رشوه

آبکش کردن(سوراخ سوراخ کردن)

پِهِن بار کسی کردن-آبرو و ارزش و اعتبار نداشتن

بد گل-زشت-بد ترکیب

خُردمُرد-شکسته و ریزه میزه

خطب کسی کج بودن-نگا. پالان کسی کج بودن

ریش بابا-نوعی انگور درشت دانه

اَنَک شدن-تحقیر شدن-خجالت کشیدن
آلا گارسون-اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران

دخیل بودن-خواهش و التماس کردن از کسی برای انجام ندادن کاری

حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را کردن

بیراهه-راه میان بر ولی دشوار

دل و دماغ نماندن برای کسی-حال و حوصله ای در کسی نبودن

این خاکدان-دنیا

بی جا-نامناسب-بی مورد

راه به ده بردن-حاصلی داشتن-موفق شدن

بند را آب دادن-فرصتی را از دست دادن-خود را لو دادن-رسوایی به بار آوردن

تنگ گذاشتن-زیر فشار قرار دادن
زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

دو جین-دوازده تا
خوشگلک-با خوشگلی اندک

انسان-آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی

از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)

آسمان با زمین دوختن(داشتن کمال مهارت در تیراندازی)
نخته شدن-تعطیل شدن-بسته شدن-از رونق و اعتبار افتادن

اهل کاری بودن-وارد بودن در کاری

ریش گرفتن-دست به ریش کشیدن-پادر میانی کردن-تقاضا و خواهش کردن

خاک اره-ریزه های چوب که پس از اره کردن آن بر زمین می ریزد

آفتابه خرج لحیم-بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن

خدا به رد-در پناه خدا
باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

دماغ-حال و حوصله-رغبت-علاقه-کبر و خودپسندی-مُف-خلط بینی
دیمی-کشت که از آب باران آبیاری شود-بدون برنامه و حساب-بی هدف

خوش دست و پنجه-نگا. خوش دست

جگری-به رنگ جگر

خرت به چند-کی از تو پرسید؟ به حساب آوردن-اعتنا کردن

جا انداختن-به سر جای خود آوردن

 

حوصله ی سر خاراندن نداشتن-گرفتاری و کار زیاد داشتن

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

از خیر چیزی گذشتن(از چیزی صرفنظر کردن)

در به در شدن-آواره شدن-بی خانمان شدن-جا و منزل مناسبی نداشتن

پته بستن-سد بستن در جوی های شیب دار

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

خان خانی-پر هرج و مرج-ملوک الطوایفی

با کرم الکاتبین بودن حساب کسی-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات بدهد

دود از کله ی کسی برخاستن-سخت شگفت زده شدن-حیرت بسیار کردن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن
ریش گرو گذاشتن-ار احترام و اعتبار خود برای وساطت در کاری بهره گرفتن-ضمانت کردن

ریختن روی دایره-روی داریه ریختن

بکوب بکوب-با شتاب-تند و تند

آب به ‌زیر کسی آمدن(سراسیمه شدن)
آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

آسمان با زمین دوختن-داشتن کمال مهارت در تیراندازی

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

 

خرده خرجی-خرج های اندک

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

آشنایی دادن(خود را معرفی کردن)

خون به راه انداختن-آشوب و فتنه ی سخت به پا کردن

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

پَکَر-افسرده-نومید-گیج-بی دل و دماغ-بی حوصله

اقبال کسی به برج ریق بودن(بداقبال بودن)
پنج تن آل عبا- پنج تن

آب نکشیده(زشت، بد، نامفهوم)

آفتاب از کدام طرف در آمده؟(چه عجب از این طرف‌ها؟!)

تو آستین بودن-حاضر و آماده بودن-آماده داشتن

 

آخرین تیر ترکش-آخرین تدبیر

خوشی زیر دل کسی زدن-به بخت خود پشت کردن-موقعیت خوب را با ندانم کاری از دست دادن

جان در یک قالب-نهایت دوستی و صمیمیت

چله ی تابستان-گرمای سخت

از حساب پرت بودن(در اشتباه بودن)

خام عقلی-حماقت-دیوانگی
دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن
انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن

پادرختی-میوه های خراب شده که خود از درخت می افتند

بی شوخی-جدا-بدون شوخی

چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن

در غورگی مویز شدن-هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

پاکاری-شغل پاکار

دک و پوز-دهان و لب و دندان

خاکستر نشین-بدبخت-سیه روز-ذلیل

جریحه دار-زخمی-دل شکسته-رنجیده

دستشویی-توالت-مستراح

چراغان-جشن و سرور پر چراغ

پا به رکاب-آماده ی رفتن

بنا را بر چیزی گذاشتن-قرار را بر چیزی گذاشتن-چیزی را ماخذ گذاشتن
حرف مفت-سخن بی هوده و پوچ

تیغ کسی بریدن-اعتبار و زور داشتن- خر کسی رفتن

تیر مالی-لاغر-باریک-ضعیف-دختر بلند بالا
دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

 

د ِ ؟-واقعن ؟-راستی ؟
آش آلو شدن(خجالت‌زده شدن، سکه‌ی یک‌پول شدن، کنفت شدن)

بعد از نود و بوقی-پس از مدتی دراز

آفتاب کسی به زردی رسیدن(به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی)

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)
از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن
 

آدم بی‌سر و پا-متضاد آدم درست‌وحسابی
پیراهن عثمان کردن-بهانه قرار دادن

ریپال کسی را در آوردن-پدر کسی را در آوردن

چَرچَر-اسباب عیش و عشرت
بیرون رفتن-به توالت رفتن

چانه لغ-نگا. چانه شل

به نفس نفس افتادن-نفس نفس زدن

خاک انداز-وسیله ای برای گردآوردن و حمل آشغال و زباله

دست بده داشتن-بخشنده بودن

بر و بچه ها-زن و بچه-جماعت دوستان

زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

در پاسخ به زنگ تلفن یا خانه می‌گویند (یعنی می‌شنوم)
خدا نکرده-امیدوار این طور نباشد

خفه کردن-آتشی را خاموش کردن-خاموش شدن موتور-با اصرار در کاری کسی را کسل کردن

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

خودداری-امتناع-خویشتن داری-شکیبایی
خوش خوراک-نگا. خوش خور

 
پول و پله-پول

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

 

با دم خود گردو شکستن-سخت شادمان و خوشحال بودن

آقا چسونه-آدم حقیر و بی ارزش

خون جگر خوردن-رنج بسیار کشیدن-غم فراوان خوردن

خردمرد کردن-ریزه ریزه کردن

زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی

چلچل-خال خالی-ابلق

اهل کاری بودن-وارد بودن در کاری

ابوطیاره(اتوموبیل کهنه و فرسوده)

پیش خودمان بماند-به کسی مگو-نشنیده بگیر

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

بغداد آباد-شکم سیر

بگو مگو-جر و بحث-مشاجره

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

خود را به کرگوشی زدن-به نشنیدن تظاهر کردن
خصوصی-مقابل عمومی

آب سیر-جانور خوش‌رفتار

 

دزدی گرگی-دله دزدی

چراغانی کردن-جشن گرفتن

افتاده-فروتن-متواضع

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

دوبلور-دوبله کننده

ترتیب کسی را دادن-کسی را تنبیه کردن-به حساب کسی رسیدن
انسان-آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی

خرید خدمت-فروختن خدمت کارمند به اداره-پرداخت پول برای نرفتن به خدمت سربازی
آه از نهاد کسی برآمدن-نهایت تاسف به کسی دست دادن

خوش رو-زیبا-خندان
خورد کردن-ریز ریز کردن-له کردن

 

بوق کسی را زدن-از مقام افتادن-از دور خارج شدن

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

حساب سازی-خرج تراشی-تقلب در حساب داری

توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

در رو-راه خروجی-مخرج-بیرون شد

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن
چشم و همچشمی-رقابت

چاشت یک بنگی-خوردنی کم با پول اندک

از نفس افتادن-بسیار خسته و مانده شدن

چل زن-زن کوتاه قد

تعطیلی-روز تعطیل-زمان دست کشیدن از کار

از منبر پایین آمدن(از پرچانگی دست برداشتن، سخن را به پایان آوردن)

خوش ریخت-دارای هیکل برازنده

آمادگی و شوق بسیار برای کاری داشتن

تخته پوش کردن-پوشانیدن سقف و مانند آن با تخته

خندیدن تو روی کسی-به کسی که بسیار گستاخ است می گویند

 

از چشم افتادن-مورد بی مهری قرار گرفتن-بی‌اعتبار شدن

پات-بی آبرو-بی تربیت

خرج دادن-مهمانی دادن در جشن های دینی یا ایام سوگواری

تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن
خوش باور-آن که هر گفته ای را راست می پندارد

حلال زاده-پاک و نجیب

پیشنماز-کسی که پیشاپیش دیگران نماز می خواند و دیگران به او اقتدا می کنند

زیادی حرف زدن-سخنان خارج از موضوع یا بیرون از صلاحیت گفتن-وراجی کردن

خاک بر سری-بی آبرویی
دخترینه-دختر-مونث
دور دست-جایی دور
از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)
به دهان ها افتادن-فاش شدن-بر سر زبان ها افتادن
زیر جلد کسی رفتن-کسی را فریب دادن-اغفال کردن

در آسمان جستن و در زمین یافتن-چیزی یا کسی مورد علاقه را غیر منتظره یافتن و دیدن

ابوقراضه-ابوطیاره

پریدن-لب پَر شدن-شکستگی کوچک در کناره ی چیزی

بست نشستن-پناه بردن به بست برای در امان ماندن از تعرض

خوش نقش-خوش اقبال-پارچه یا قالی که نقش های زیبا دارد

زاغ-دارای چشمان آبی رنگ

چانه انداختن-جان کندن-حرکت پیش از مرگ

چوبه ی اعدام-تیری که محکوم به اعدام را به آن می بندند

تخته پِهِن-پهن خشک شده که برای خوابیدن زیر حیوانات می گذارند

حرفشان شدن-مشاجره ی لفظی پیدا کردن-اختلاف پیداکردن بر سر چیزی

آبدار(سخت، شدید، سنگین)

چشم ورقلمبیده-چشم بیرون زده

 

پرت افتادن-دور و تنها افتادن

حقه باز-شعبده باز-تر دست-مکار

 

 

خاکه-خرده ی هر چیزی

حرف پوچ-سخن بی معنی

خیکی-آدم چاق و فربه
بو گرفتن-بد بو شدن-بوی چیز دیگری را گرفتن

باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن