فهرست فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های کوچه بازاری مردم ایران قسمت بیست و یک

 

چه کشکی چه پشمی !-در هنگام انکار گفته می شود

آفتابه گرفتن(آفتابه برداشتن)

خاله رورو-زنی که به علت چاقی یا آبستنی به زحمت راه می رود

انداختنی-جنس نامرغوب

بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

تازه کار-کم تجربه-مبتدی-ناشی

جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

در به در شدن-آواره شدن-بی خانمان شدن-جا و منزل مناسبی نداشتن

آیَم سایَم(گاه‌کاهی)

 

از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

دور از شما ب-لانسبت

الدرم بلدرم کردن(بد و بیراه گفتن، ناسزا گفتن)

جامغولک-حقه-حیله

دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

خداپسندانه-مورد پسند خدا

پا روی پا بند نشدن-بسیار خوشحال بودن

دری وری-سخن بی سر و ته-چرند و پرند

 

از خر افتادن-نابود شدن-مردن

دل کندن-دست کشیدن-رها کردن

پیر بی خواب-کسی که دیر یا کم بخوابد-کودک

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

 

تخمی-به درد نخور-بی مصرف
خفتی-نوعی گردن بند از جواهرات-شلواری مانند چاقچور ولی بدون جوراب

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

 

خود را خوردن-رنج بردن

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

استغفرالله(خدا نکند، خدای نکرده، هرگز)

خایه ی غول را شکستن-به تمسخر برای کوچک کردن و ناچیز شمردن کار کسی می گویند
جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

بازرس-مامور بررسی و کنترل

آه از نهاد کسی برآمدن-نهایت تاسف به کسی دست دادن

بی کلاه ماندن سر-بی نصیب ماندن-چیزی بدست نیاوردن

تصدق شدن کسی را-بلاگردان کسی شدن-قربان صدقه ی کسی رفتن
اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب

 

زانو زدن-برای تعظیم زانو بر زمین زدن

جغور بغور-جگر و دل و قلوه ی گاو یا گوسفند که خرد کرده و با پیاز در روغن سرخ کنند

دق مرگ-دق کش
خط-راه-مسیر-مشی و مرام-مسلک-کنایه از نامه

جاجا کردن-مرغ را با جا جا به لانه کردن

راست شدن-رو به راه شدن

 

پایین آمدن از خر شیطان- از خر شیطان پایین آمدن

 

آتشِ بسته-طلا

الم‌شنگه(هیاهو، آشوب، جنجال، داد و قال)

پاکاری-شغل پاکار

بدک-نه چندان بد

توالت کردن-آرایش کردن
خواری و زاری-پریشان حالی
بشکن زدن ی-برآوردن صدای انگشتان به هنگام شاد
خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی
چشم و همچشمی-رقابت

پیش بُر-کسی که زود کار را پایان می دهد

پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن

ادب کردن(با تنبیه آموختن، آدم کردن)

خود یا چیزی را با افاده به دیگری نمودن

دست کج-نامطمئن-دزد

آدم بی‌معنی(آدم بی‌خود)

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

 
خرده حساب با کسی داشتن-با کسی دشمنی قبلی داشتن
انگشت به دهان-حیرت‌زده-سرگشته

حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن

برگشتن ورق-دگرگون شدن اوضاع-تغییر کردن حال و احوال

پا را توی یک کفش کردن-پافشاری کردن روی عقیده ی خود-لج کردن

دُم توی تاقچه گذاشتن-خود را گرفتن-لوس و ننر شدن
دم زدن-حرف زدن-اعتراض کردن-جیک زدن

خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

دست شما را می بوسد-انجامش به عهده ی شماست

 

پیش دستی کردن-سبقت گرفتن در انجام کار

راه اندازی-راه انداختن

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش

بازی در آوردن-بهانه آوردن-دبه در آوردن

خط خطی-درهم-خراب-متشنج-با خطوط زیاد روی آن ناخوانا شده
بازم تو-نسبت به دیگران تو بهتر بودی
خبط کردن-اشتباه کردن-به خطا افتادن
از این حرف‌ها(مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد)

جناغ شکستن-شرط بندی کردن با جناغ مرغ
 

درس خود را از بر بودن-موقعیت و وضعیت را خوب دزیافتن-به کار خود وارد بودن-بیدار و هوشیار بودن

چپو-غارت-تاراج

دیوان کردن-انتقام گرفتن-قصاص گرفتن

استخوان ترکاندن(رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ)

جا رختی-چوب رختی-چیزی که رخت را به آن می آویزند

جی جی-خار پشت-جوجه تیغی
انگولک کردن-سر به سر گذاشتن-با انگشت به چیزی ور رفتن-انگشت رساندن

اردنگ(تیپا، لگدی با نوک پا)

چگور پگوری-خوشگل-جذاب

خرپا کوب-کسی که کارش ساختن خرپا است

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن
از حال رفتن(بی‌حال شدن، غش کردن)

دوا درمان-مداوا-معالجه

از دهان گنده‌تر حرف زدن-گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست

پا زدن-حق را پایمال کردن-زیان رساندن

ریش پروفسوری-ریشی که فقط روی چانه یلند شده است

 

 

جوکی-مرتاض هندی-آدم لاغر و مردنی-آدم معتاد و مریض

دلجور-همدل

 

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن

اوراق-قراضه-اسقاط-ازکارافتاده

بله گرفتن-رضایت عروس را گرفتن

دلِی دلِی-حاشا-انکار

بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد
ته چیزی را بالا آوردن-تا آخر خوردن-تمام کردن

زدن به کمر کسی-نوعی نفرین و دشنام است

بچه ی سر راهی-بچه ای که او را سر راه گذاشته اند تا برده شود

چوچول باز-دغل-بی حیا

خوش خوشان-اندک اندک-به تدریج-کم کم
ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

دست به یقه شدن-دست به گریبان شدن

راست و حسینی-رو راست-بی شیله پیله

جُم خوردن-تکان خوردن-برای انجام کاری آماده شدن

به کسی رفتن-به کسی شباهت داشتن

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)
روغن گرفتن از آب-از هر اتفاق خوب یا بدی به سود خود بهره گرفتن

بد کاره-زن ولگرد و عصمت فروش

حرف انداختن-در سخن کسی دویدن

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

امن و امان(بدون بیم و هراس)

حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز

دست خوش !-آفرین

آلکلی-معتاد به الکل

جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

دوز و کلک-توطئه-مقدمات طرح کاری نامشروع

دست به دست دادن-دست عروس را در دست داماد گذاشتن

آمدیم (و) . . .(فرض کنیم که)

پریدن خواب از سر کسی-خواب نیامدن-هرچند وقت خواب باشد

حاشیه بندی-گل کاری کردن در باغچه-مرز بندی

پشم و پیله-ریش

رو آمدن-به جایی رسیدن-ترقی کردن-ثروتمند شدن
از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)
 

آب و خاک(میهن، دیار)

آدم مقوایی(بی‌اراده، کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند)

از آب و گل در آمدن-مراحل اولیه‌ی شکل‌پذیری را پشت سر گذاشتن-بزرگ شدن کودک

خداحافظی کردن-به درود گفتن

بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند

به خود گرفتن-به خود پنداشتن-مربوط به خود دانستن

از زیر سنگ در آوردن(چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن)

خایه-بیضه-جرات
خوش لباس-نگا. خوش پوش
به کیشی آمدن و به خیشی رفتن-بی اعتبار و بی ثبات بودن
خشک و خالی-مختصر و ناچیز

 
داو-نوبت بازی

ریزه میزه-ریزه پیزه

حیوون-نگا. حیوان

حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

پل خر بگیری-محل آزمایش-جایی که گریز از آن ممکن نباشد

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال

بُز آوردن-بد آوردن-بد شانسی آوردن

چرکمرد شدن-آن قدر چرک که با شستن هم چرک نرود

تمام کردن-مردن
رشوه گرفتن-رشوه خواری

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک
چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه

دُنگ-سهم-حصه

دل دل کردن-تردید داشتن-دو دل بودن

خیرات کردن-چیزی را

چار راه-محل تقاطع دو راه

زیر سبیل در کردن-به روی خود نیاوردن-درگذشتن

دو پولی-کالای بی ارزش

حیاط خلوت-حیاط کوچکی در جلو یا پشت خانه

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

 

بریدن از کسی یا چیزی-دست کشیدن از چیزی-ترک کردن-قطع رابطه و دوستی

 

پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

 

به جان هم افتادن-با یکدیکر درگیر شدن

پیمانی-استخدام غیر رسمی

دست به گردن-در حال معاشقه-سریع الوصول

خجالت کشیدن-شرمنده شدن

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)
از جگر گذشتن(نامردی کردن)

زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی

بازپرس-کسی که از متهم پرس و جو می کند

آل(موجودات افسانه‌ای مانند جن و غول)

زیر لبی-زیر زبانی

تاب بازی-بازی کردن با تاب

 

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

 

خرکار-پرکار

آب تاختن(پیشاب کردن)

زغال اخته-میوه ای از زیتون کوچک تر و ترش مزه

خود را خراب کردن-خود را کثیف کردن

 

خوره-جذام-آکله
پر و پاچه ی کسی را گرفتن-بر کسی خشم گرفتن-به کسی دشنام دادن

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

پیش کردن-راندن به جلو

تسمه از کدوی کسی بیرون کشیدن-پاپیچ نشدن-دست برداشتن

بازی در آوردن-بهانه آوردن-دبه در آوردن

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

دل و جگر چیزی را بیرون آوردن-چیزی را به هم ریختن-نامرتب و درهم و بر هم کردن

 

پس دیدن هوا-اوضاع را نامساعد دیدن-احساس خطر کردن

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

از منبر پایین آمدن(از پرچانگی دست برداشتن، سخن را به پایان آوردن)

 

پروار-فربه-چاق

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)

چرخ پایی-چرخ خیاطی که با پا به حرکت می افتد

دست آموز-تربیت شده-آموخته

زیر آبی-زیرآبکی

پس پناه-جای خلوت در خانه یا کوچه-پستو
درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی

دبه در پای شتر انداختن-در میان مردم فتنه انگیزی کردن

جبهه-میدان جنگ
جیک زدن-اعتراض کردن-صدا در آوردن

ابرو آمدن(عشوه ریختن، غمزه کردن)

دیم کاری-کشاورزی دیم
دعوا-مشاجره-نزاع-بازخواست و سرزنش

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن

برادر شوهر-برادرِ شوهر هر زن

آلاپلنگی-مثل پوست پلنگ-گل باقالی

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

بند کردن به کسی-به پر و پای کسی پیچیدن-پیله کردن به کسی

خجالت کشیدن-شرمنده شدن

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)

 

آجیل دادن-رشوه دادن-حق و حساب دادن

دلجور-همدل

در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

جوشانده-دارویی که آن را در آب می جوشانند و عصاره ی آن را به بیمار می دهند

چاشنی کردن-چیزی را با چرب زبانی به کسی قالب کردن
دادستانی-دادخواهی-کار دادستان

رقصیدن کلاه کسی در هوا-بسیار شادی کردن-کلاه خود را به آسمان انداختن
دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن
دم کار گرفتن-به کار واداشتن

 

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

دل ترکیدن-ترکیدن شکم بر اثر پر خواری

پادرازی-نوعی شیرینی به اندازه ی کف پا

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

توان هماوردی با کسی را داشتن

زغنبود-کوفت-زهرمار-خفه شو!

تی تیش مامان-ی بزک کرده-تر و تمیز-شسته و رفته-عزیز دردانه

ابریشم-زن نوازنده-مطرب

افسارسرخود(خود‌رای، افسارگسیخته)

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

 

دست راستی-از جناح راست-موافق حکومت

جهیز-اسباب خانه و زندگی که عروس به خانه ی شوهر می برد

زردی کشیدن-تحمل کردن-سختی دیدن-انتظار کشیدن

جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان

اهل نشست(تارک دنیا، گوشه‌نشین)

تره خورد نکردن برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

برق از چشم کسی پراندن-سخت ترسانیدن

چشمک زدن-بر هم زدن چشم به قصد ایما و اشاره

آتشخوار-ظالم-حرام‌خوار
توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن

جوز علی-نامی با تحقیر برای صدا زدن کسی

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

ابرو فراخی-خوشدلی-گشاده‌رویی

به حق چیزهای ندیده و نشنیده-پس از شنیدن حرفی یا دیدن چیزی تعجب آور می گویند

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

کسی را اذیت و آزار کردن

راست و ریس-موانع و معایب
پُف-فوت-ورم-آماس

دستمالی-دست مالیدن

پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن
 

خطایی-نوعیز آجر

خایه ی غول را شکستن-به تمسخر برای کوچک کردن و ناچیز شمردن کار کسی می گویند

بی سر و سامان-مفلس-محتاج-آشفته-درهم ریخته-پریشان

انداختن-فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران-درست کردن

بیراهه-راه میان بر ولی دشوار

دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

ریش توپی-ریش تپه
چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن
خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

ذِله شدن-ذله آمدن

حمله ای-مبتلا به بیماری غش

آش دهن سوزی نبودن(زیاد جالب نبودن، اهمیت زیادی نداشتن)

دهن بسته-حیوان
دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن

حرف از دهن کسی قاپیدن-سخن کسی را به نام خود قلمداد کردن

به لجن کشیدن-مفتضح کردن-رسوا و بی آبرو کردن
خُل و چل-مثل دیوانه ها-ساده لوح

تو روی کسی چیزی گفتن-رو در روی کسی چیزی گفتن

از خنده روده بر شدن-از شدت خنده بی‌حال شدن

 

جیب کسی را زدن-محتوای جیب کسی را ربودن

 
بافتنی-جامه ای که با دست بافته شده باشد
چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

زبان مرغی-زبانی ساختگی مانند زبان زرگری

پُز دادن-خودنمایی بی جا کردن-فیس آمدن

چوب سیگار-نی سیگار

آمد(فرخندگی، خوش‌قدمی)

آفتابه خرج لحیم-بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن

 

 

حدمتکار-مستخدم
چشم را بستن و دهان را باز کردن-با بی شرمی دشنام دادن

دسته-جمعیت سینه زن

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

ده کوره-ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

آهوی خاور-آفتاب

تنگ شدن خلق-عصبی شدن-بی حوصله شدن-خشمگین شدن

دست و دل کسی به کار نرفتن-میل به کار نداشتن
پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

بامبه-توسری
تو زدن-حرف خود را پس گرفتن-از تصمیمی منصرف شدن

خبرکشی کردن-سخن چینی کردن

 
رنگ و رو-آب و رنگ-جلا و درخشندگی
خال باز-کسی که ورق ها را با تردستی می اندازد و مردم را فریب می دهد