سفر به ماخونیک؛ روستای لی لی پوتی های ایران

هندوستان و ایران، سرزمین شگفتیای قاره قدیمی نام دارن و از جمله مقصدهای باورنکردنی گردشگری که در خیلی از جنبه های طبیعی، تاریخی، باستانی و فرهنگی، فضایی منحصر به فرد رو در برابر دید عاشقان جهانگردی قرار میدن.

ایران، اقلیم چهار فصل خاورمیانه، گوهری بکر در منطقه ای راهبردی بوده و در طول تاریخ، بسیاری رو عاشق فرهنگ، طبیعت، سنت و رسوم خود کرده و یکی از سرزمینای الهام بخش آدمی، همین سرزمین پارس هستش.

در ایران، مکانایی واسه گردش هست که حتی واسه میلیونا هموطن ایرونی، جایی نامعلوم و عجیب به نظر می رسه و در طوفان مقصدهای گردشگری لوکس و پنج ستاره پرتبلیغ این روزا، نامی از اونا در رسانه ها به زبون جاری نمی شه.

یکی از این جاها که بخشی از قابلیتای روستاگردی در ایران هستش، روستای ماخونیک در استان خراسان جنوبی، سرزمین باغای زیبای ایرانه که از اون به عنوان روستای لی لی پوتیای ایران نام می برن. دهاتی به قدمت چهار هزار سال، با فرهنگ عجیب و غریب مردمش و جایی که تا سال ۱۳۶۶ هجری شمسی، مدرسه ای در اونجا نبود.

گزارش روستاگردی امروز ما، شما رو با یکی از حیرت انگیزترین روستاهای ایران و جهان با بافت توده ای و تجمعی آشنا می کنه.

قبل از ادامه بحث، گشتی ۲ دقیقه ای در این روستای تاریخی و جذاب رو در ویدیو زیر ببینین.

با ما همراه باشین.

داستان ماخونیک: روایت شگفتیا

ایران، سرزمین روستاهای قشنگتر با طبیعتی بکر و حیرت انگیزه. از روستای پلکانی ماسوله در شمال تا روستای سرآقا سید کوهرنگ در جنوب، جای جای ایران پهناور، پر از فرصتای گردشگری ناب در بافتای تاریخی و دست نخورده ایه که نشون دهنده تاریخ و بخشی از فرهنگ و سنت اقوام ایرونی هستش.

یکی از عجیب ترین روستاهای کشور رو باید در استان خراسان جنوبی، سرزمین باغای قشنگتر جستجو کرد.
جایی که به واسطه حضور میلیونی گردشگران به جهت سفر به خراسان رضوی، مجالی واسه دیده شدن پیدا نکرد. اما در سالهای گذشته با توجه اداره گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی، به یکی از روستاهای هدف گردشگری این استان تبدیل شده.

ماخونیک، نامی عجیب اما داستان جالبی داره.

روستاییه که در دهستان دُرُح بخش مرکزی شهرستان سربیشه استان خراسان جنوبی واقع شده‌ است. این داهات از روستاهای حیرت‌انگیز جهان هستش و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۰، جمعیت اون ۷۳۹ نفر (۱۶۴ خونواده) بوده‌ است.

جایی که در نشنال جئوگرافیک، اسپوتنیک، مقصدهای باستانی و حتی کتابای انگلیسی زبون، بسیار از اون نام بردن و نزدیک به ۹ هزار صفحه در اینترنت درباره اون ایندکس شده.

منطقه ماخونیک تشکیل شده از ۱۲ آبادیه که روستای ماخونیک بزرگترین اونا حساب می ‌شه. این داهات شامل ماخونیک، کفاز، چاپنسر، توتک، سفال‌بند، سولابست، لجونگ (سفلی و علیا)، کلاته بلوچ، دامدامه و میش نو، خارستو و جلاروه.

ماخونیک رو روستای لی لی پوتیای ایران می گن. اگه کتاب سفرهای گالیور (Gulliver’s Travel) اثر جذاب قرن هجدهمی جاناتان سویفت رو خونده باشین، با سفرنامه ای روبرو میشیم که نشون دهنده بخشی از سفرهای ماجراجویانه ناخدا لموئل گالیور به بعضی ممالک دور افتاده دنیاس.

این کتاب یکی از آثار موندگار و سنتی ادبیات انگلیسی بوده و یکی از معروف ترین آثار ادبیات داستانی جهان هستش که تا کنون از اون، کمیک استریپ، فیلم، پویانمایی و مجموعه های تلویزیونی بسیاری ساخته شده.

در یکی از سفرهای ناخدا گالیور، کشتی طوفان زده اون شکسته می شه و ایشون به دریا افتاده و پس از یه مدت، امواج خروشان، پیکر تنومند ایشون رو به ساحل می بره. گالیور وقتی به هوش میاد، خود رو در دربند طنابایی می بینه که به زمین میخکوب شده و در کنارش، مردمانی با قد پونزده سانتیمتر قرار داره که لی لی پوت نامیده می شن.

اون یه مدت در سرزمین لی لی پوتیا می مونه. مردمون این اقلیم عجیب، روایت عجیب تری دارن. سالهاست که بر سر شکستن تخم مرغ از سر یا ته، با یکی از کشورای همسایه اختلاف و جنگ دارن. پادشاه لی لی پوتیا، تصمیم میگیره که در جنگی با کمک گالیور، مملکت همسایه رو شکست بده و چون گالیور مخالفت می کنه، پادشاه دستور کور کردن اونو میده.

گالیور می گریزد و خود رو به مملکت همسایه میرسونه و با کمک این مردم، یه کشتی بزرگ ساخته و از راه دریا می گریزد.

داستان لی لی پوتیای جاناتان سویفت، خیلی بی رابطه با لی لی پوتیای ایران نیس.
مردم ماخونیک به دلیل نزدیکی این داهات با افغانستان، اصالتی افغانی داشته و این روستای جذاب رو واسه زندگی انتخاب کردن. در راه جاده سریشه به روستای درح، این داهات قرار داره.

گفته شده که درباره این داهات، سابقه خاص مکتوبی وجود نداره و فقط کلنل چارلز ادوارد دبیت در کتاب سفرنامه خراسان و سیستان در دوره ناصر الدین شاه قاجار، به توصیف منطقه ماخونیک پرداخته. دلایل نشون میده که ساکنان داهات، در اول دامدار و کوچ نشین بوده و در دوره های بعد در منطقه ماخونیک، مخصوصا در روستای ماخونیک سکنی گزیده ان.

وجود سنگ نگارهای در نزدیکی قنات ماخونیک که نقشای چوپانی و بسیار قدیمی روی اون نقش بسته س، گواهی بر قدمت این روستای تاریخی عجیب خراسان جنوبی داره.

از آثار تاریخی این منطقه میشه به سنگ تصویر ماخونیک، بنای برخ و قلعه، برج گل انجیر، منزل سرگردونی و نادر مرده اشاره کرد.

مردمون این منطقه عجیب ایران، بیشتر سنی مذهب هستن و به زبون فارسی و لهجه خاصی صحبت می کنن.

یکی از جذابیتای داهات، همونطور که از وجه تسمیه اون بر میاد، قد کوتاه مردمانشه که براساس یافته های رسانه ای، کم تر از ۱۵۰ سانتیمتره. البته این موضوع واسه روزگاران نه خیلی دور بوده و اگه حالا به این خطه سفر کنین، با سرزمین کوتولها مواجه نمی شین.

عجایب ماخونیک

ماخونیک رو همونطور که گفتیم، یکی از هفت روستای عجیب جهان می گن و واسه مدتها، کشیدن سیگار، تماشای تلویزیون و نوشیدن چای بنا به سنت دیرین، ممنوع بود.

ماخونیک روستای عجیب ایران، بدون علف و در منطقه ای خشک که بین کوه ها محدود شده، قرنها بدون توجه گردشگران و حتی هموطنان بود و از نظرها پنهون موند.

حتی در گذشته ها، این داهات هیچ راه دسترسی نداشته و در سالهای گذشته واسه دسترسی به این داهات یه تیکه از کوه رو شکاف داده تا جاده ای واسه داهات بسازن.

مهمترین ویژگی روستای ماخونیک رو بافت قدیم داهات باید دونست که داهات خونهای محقر خشتی گلی بدون حیاط و ایوون و پنجره و کیپ تا کیپ هم ساخته شدن که هنوز بعد از گذشت چند سال بعضی از اهالی این داهات در این خونها روزگار رو می گذرونن.

معماری عجیب در روستاهای ایران، روایتی باحال از سرزمین لی لی پوتیا داره.
چیزی که در نگاه اول در روستای ماخونیک خراسان جنوبی توجه گردشگران رو به خود جلب و بیشتر از هرچیزی اونا رو حیرت زده می کنه سبک معماری خونهای این داهات هستش.
خونهای ماخونیک بسیار کوچیک و هرکدوم شامل یه اتاق ده یا دوازده متری.

یکی از فعالان گردشگری خراسان جنوبی درباره معماری خونهای لی لی پوتیای ایران گفت:

“با کالبد شکافی خونهای متروکه روستای ماخونیک به این نتیجه می رسیم که واسه ساخت هر خونه در گذشته اول زمین رو به اندازه یه الی ۱.۵ متر به داخل زمین حفر شده و بعد دیواری به ارتفاع تقریبی یه متر با گل و سنگ ساخته ان و همه جاش رو با گل نما کاری کردن.”

سقف خونها در بافت قدیم روستای ماخونیک با چوب و شاخ و برگ درختان ساخته شده و انگار دلیل این سبک معماری، نبود امکانات و مصالح ساختمانی بوده و اینکه با این روش علاوه بر ایجاد امنیت، از اتحاد گرما و سرما در زمستون و تابستون جلوگیری شده.

در گذشته مردم روستای ماخونیک شش الی هشت نفر در خونه دوازده متری زندگی می کردن که خونها غیر از در ورودی هیچ راهی به بیرون نداشتن.

فرهنگ ماخونیکیا

لی لی پوتیای ایران، فرهنگ خاص خود رو دارن که یکی از جنبه های شاخص واسه شناخت این اقلیم حیرت انگیره. یکی از این نشونه های فرهنگی باحال، مسکنه و بافت مسکونی داهات، در دامنه تپه و خونها به طور فشرده به هم و در گودی زمین ساخته شدن که یادآور روستای صخره ای ایرانه.

مثل روستای ماسوله که پشت بام خونها، حیاط خونه دیگه ایه، کف خونها حدود یه متر از سطح زمین پایین تره و دارای یه درب کوتاه چوبی بوده که بعضی وقتا واسه ورود به خونه، باید نیم خیز شد.

بیشتر یکی دو پله درگاهی، فضای خارجی رو به کف خونه وصل می کنه.
به دلیل اینکه هوای این ناحیه سرده، مردم ، خونها رو کوچیک و کم ارتفاع می ساختن تا گرم شدن اون راحت باشه. البته کوتاهی قد اونا، اونا رو در این راه کمک می کرد.

هر خونه دارای فضاهایی مثل کندیکه که واسه نگهداری گندم و جو ازش استفاده می شد.
کورسک که اجاق گلی واسه طبخ غذا هستش هم در خونها هست.
کلی مصالح به کار رفته در مسکن روستاییا، سنگ و چوب و هیزم و کاه گل هستش.

مراسم جذابی اهالی داهات به مناسبتای جور واجور ملی و مذهبی دارن و غذاهای سنتی و پوشاک محلی اونا، همیشه در کانون توجه معدود گردشگران این منطقه قرار میگیره. فرهنگ داهات، فرهنگ دامداری و کشاورزیه و بعضی از اهالی در معادن سنگ هم دارن کار می کنن.

تصور نکنین که با سفر به سرزمین لی لی پوتیای ایران، با منطقه ای بدون سیستم لوله کشی، آب، برق و تلفن مواجه میشین! همه این امکانات در روستای چند صد خانواره خراسان جنوبی در دسترسه و البته واسه اقامت شبونه در اونجا، جایی در اختیار شما نباشه.

آثار تاریخی و رسوم ماخونیکیا

یکی از نقاط دیدنی روستای ماخونیک شهرستان سربیشه رو باید «برج سنگی» دونست. این برج در طبقات بالای داهات ساخته شده بطوریکه به دور و بر داهات تسلط داشته، از این برج جهت دیده بانی استفاده می کردن تا در صورت حمله احتمالی دشمن، به همه اهالی داهات اطلاع بدن.

مثل خیلی از روستاهای تاریخی کشورمون، کوچه های سرزمین لی لی پوتیا در بافت قدیم روستای ماخونیک، خیلی باریکه و تنها آدم به تنهایی می تونه از کوچه ها عبور کنه.

نوع خوراک مردم این خطه مثل کوچه ها و خونه هاشون جالبه.  تا سالهای قبل تنها منبع غذایی مردم این داهات شلغم و چغندری بوده که در دور و بر داهات کاشت می شده که به شکل آب پز طبخ می کردن بعضی وقتا هم با آرد مخلوط و چیزی مثل آش درست می کردن که در اصطلاح محلی به اون «پختک» می گن.

در روستای ماخونیک غیر از درخت عناب درختی دیگری کشت نمی شه و البته در دور و بر این داهات درخت بنه هم به صورت خود رو هست و بنه همون درختیه که اهالی داهات میوه اونو جمع آوری کرده و پس از خشک کردن می کوبن و با آرد و شلغم به مصرف غذایی می رسونن.

اگه به دور و بر این روستای جذاب برید، باغچه های ریز و درشتی در گذشته ایجاد شده که در گذشته در اونا کالاهایی چون گندم و جو، علوفه، و چغندر و شلغم هم کاشت می کردن ایشون الان بیشتر سیر کاشت می شه.

پیشنهادایی واسه سفر به سرزمین لی لی پوتیا

۱- واسه سفر به این خطه باحال، نوروز ۹۶، فرصت خوبیه که با سفر به خراسان جنوبی، با موسسات گردشگران اونجا میشه سفری یه یا دو روزه رو به روستای ماخونیک ترتیب داد.

۲- به گفته مسئول پژوهشی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی، آب قروت، کشک، قلورشیر، قلور ترش، گندم کله، سوزی، اشکنه زن کاهل، آب دوغ، گرماس، آب ماست، کاچی شلغم، اشترغاز، تلخو و پختیک رو از مهمترین غذاهای عادی روستای ماخونیکه.

۳- پختیک یکی از مهمترین و کلی ترین مواد غذایی مردم بوده و معمولا واسه نهار اونو مصرف می کنن که این وعده غذایی رو در گویش محلی به اون «نیم روز» می گن و در سفر احتمالی خود، این غذا رو امتحان کنین.

۴- اگه به این منطقه سفر کردین، تصاویر خود رو در شبکه های اجتماعی واسه آگاهی دیگه هموطنان به اشتراک گذاشته و از هشتگ لی لی پوتیا و ماخونیک واسه معرفی این دیار جذاب ایران،‌ استفاده کنین.

۵-چنشت، سرزمین رنگای ایران، دیگه روستای عجیب استان خراسان جنوبیه که بازدید از اونو هم پیشنهاد می کنیم.

۶- سربیشه، دیار روستاهای تاریخی ایرانه. در سفر به این منطقه، حتما از راهنمایی اهالی استفاده کنین.

۷- طرح مطالعاتی جهت پیشرفت روستای ماخونیک از سال ۱۳۹۰ داره انجام میشه. پشتیبانی مالی از طرحای ملی ایران واسه پیشرفت گردشگری و حفظ میراث ایرانیان، وظیفه ملیه. پس بد نیس که به صندوق به کار گیری اماکن تاریخی و فرهنگی کشور کمک کنیم.

۸- در صورت قصد سفر به استان جذاب خراسان جنوبی داشتین، از درگاه اداره کل گردشگری این استان راهنمای آنلاین دریافت کنین.

اگه به سرزمین لی لی پوتیا رفتید، تصاویر خود رو از راه کانالامون در اینستاگرام و تلگرام بفرستین. با امید به اینکه ایران عصر ۱۴۰۰، تماشاگر محرومیت زدایی از همه نقاط کشور از جمله اقلیم لی لی پوتیا باشه.